Autor: Helen Walasek (Bosnia and the Destruction of Cultural Heritage -Ashgate 2015)
Uništavanje kulturnih i vjerskih objekata ogromnih razmjera u Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i na Kosovu tokom postjugoslovenskih ratova od 1991. do 1999. predstavlja najgori primjer razaranja kulturne baštine u Evropi od Drugog svjetskog rata.
Uništavanje koje je sprovođeno uglavnom tokom nasilnih kampanja etničkog čišćenja civila u nastojanju da se stvore etnički homogene teritorije, jedna je od glavnih karakteristika tih sukoba. Bosna i Hercegovina je posebno teško pogođena, naročito njena otomanska i islamska baština. Nacionalna biblioteka u plamenu tokom opsade Sarajeva u avgustu 1992. i granatiranje Starog mosta u Mostaru u novembru 1993. spadaju među najpotresnije prizore postjugoslovenskih ratova.
Svijet je osudio uništavanje kulturnog nasljeđa, posebno u urbanim sredinama, ali je do najvećeg razaranja došlo u velikim ruralnim područjima koja su etnički očišćena. Gotovo nikad to nije bila kolateralna šteta, nuspojava vojnog djelovanja. Napadi na kulturne i vjerske objekte su u većini slučajeva izvedeni s predumišljajem, sistematski i daleko od linije fronta. Vojno-političke strukture koje su imale za cilj etnički čiste teritorije, svjesno su u strategiju i propagandu ugradile i ovaj metod prilikom nasilnog stvaranja “novih” jednonacionalnih paradržava i teritorija. Pratila su ih zvjerstva nad ciljanim grupama stanovništva, masovna ubistva, silovanja i na kraju i zločini koji su pravno kvalifikovani kao genocid.
U gradovima kao što su Sarajevo i Mostar, cilj napada su bile građevine koje su, kroz vijekove, simbolizovale ili sadržale dokaze multikulture u Bosni: biblioteke, arhivi i muzeji. Bilo je to smišljeno uništavanje identiteta i pamćenja cijele jedne zemlje i naroda koji tu žive. Mnogi su to nazvali kulturnim genocidom.Ostvarivanje pravde za žrtve ratova u bivšoj Jugoslaviji postaće važan poligon za testiranje međunarodnog humanitarnog prava i zaštite ljudskih prava, i to ne samo u vezi s opštepoznatim oblicima kršenja ovih prava nego i onim vezanim za zaštitu i očuvanje kulturnih i vjerskih objekata.
Kulturni objekti već dugo uživaju zakonsku zaštitu u vrijeme rata. Najvažniji akt je Konvencija o zaštiti kulturnih dobara u slučaju oružanog sukoba iz 1954. (Haška konvencija), zasnovana na univerzalnoj važnosti kulturnih dobara za ljudski rod. Razvojem međunarodnog zakonodavstva o ljudskim pravima nakon Drugog svjetskog rata naglasak je stavljen na potrebu ostvarivanja pravde za žrtve kršenja ljudskih prava, prava na naknadu štete kao i pozivanja na odgovornost počinilaca ili onih koji su odgovorni za kršenja ljudskih prava.
Dio tog trenda je razvoj međunarodnog humanitarnog prava koje je proširilo osnovu za zaštitu kulturnih dobara kompleksnijim razlozima kao što su pravo naroda da uživa u svojoj kulturnoj baštini i uvažavanje veze između kulturne baštine i identiteta. Uspostavljajući pravne presedane MKSJ (Haški Tribunal) je odigrao ključnu ulogu u razvoju ovog trenda.
Činjenica da su Statutom MKSJ-a obuhvaćeni i zločini koji se odnose na kulturne i vjerske objekte predstavlja važan novi element u međunarodnim pravnim aktima.
Međutim, još veći doprinos kažnjavanju zločina nad kulturnom baštinom MKSJ je dao svojim optužnicama i presudama koje su označile prekretnicu na tom području. Iz predmeta u predmet i iz presude u presudu utvrđivano je da uništavanje objekata koji simbolišu identitet određene grupe, izvršeno u okviru kampanje etničkog čišćenja, predstavlja jedan od oblika progona i zločin protiv čovječnosti.
Izvor: Dijelovi interaktivnog narativa koji se u cjelosti može vidjeti na ovom linku: SENSE-AGENCY
