U septembru 2015-e posjetili smo jevrejsko groblje u Sarajevu. Taj monumentalni kompex, koji dostojanstveno gleda na Sarajevo i ljepota mladosti oko mene, zračili su jednu, meni uvijek tajanstvenu, ali opet dragu, energiju, koju osjetim spajajući sadašnjost i prošlost. U isto vrijeme, u žilama je strujala očaravajuća mirnoća, kao kad nevjernik pažljivo sluša predavanje o životu i njegovom znaćenju jednog vjerskog intelektualca, koji sve, na razuman i logičan način povezuje sa Bogom i time nevjernikovu dilemu dovodi u pitanje. Iz tih impozantnih jevrejskih nadgrobnih spomenika i sarajevskog vjetra, ozraćenog sunćevim zrakama dopirala je poezija koju recituju imena onih kojima su poklonjeni ti bijeli, topli i neprolazni spomenici.
Te kamene nadgrobne spomenike Ivo Andrić nazva usnulim lavovima što čuvaju Sarajevo.
Zbog specifičnosti izgleda nadgrobnika i njihove ljepote, čija starost seže čak u 17. stoljeće, počeo je proces njegove nominacije za upis na Listu svjetske baštine UNESCO-a.
Jevrejsko groblje u Sarajevu smješteno je u jugozapadnom dijelu Sarajeva, u predjelu Kovačići i Debelo Brdo. Iza praškog, ovo je najveći jevrejski sakralni kompleks, a istovremeno jedan od najvrijednijih memorijalnih kompleksa u Evropi. Cijeli kompleks se prostire na površini od 31.160 m2. O nastanku i razvoju groblja do 16. vijeka nema pouzdane dokumentacije, ali se na osnovu podataka protokola Jevrejske općine, 1630. može uzeti kao godina osnivanja ovog groblja. Tradicionalni sefardski nadgrobnici oblikovani su kao jednostavne horizontalne ploče ili sarkofazi s urezanim natpisom. Drugi ih povezaše sa srednjovjekovnim stećcima. Najstariji su dio Jevrejskog groblja, koji se nalaye na padinama grada, čuvajući za vječnost gotovo sva pokoljenja Jevreja koji kročiše u Sarajevo. U posljednjem ratu bilo je prva borbena linija kada je i pretrpjelo teška oštećenja stalnim bombardiranjem, a njegovo je područje i u potpunosti minirano. Po završetku rata bilo je potrebno prvo riješiti upravo to pitanje, a tek onda ući u proces njegove obnove.
Od 1965. godine, otkada je otvoreno gradsko groblje Bare i jevrejska parcela na Vlakovu, Jevreji se više ne ukopavaju na starom groblju.
Snježana Mutapčić:
Jevreji svoja groblja smatraju svetim mjestima nazivajući ih kuća grobova, kuća života, kuća vječnosti. Orjentacija pokojnika usmjerena je glavom prema istoku – Jeruzalemu i brdu Cion, a tijelom prema zapadu. Običaj da se groblje ogradi i da se označi grob vodeće, značajne ličnosti uslovljen je time da je već sahranjeno deset (minjan) članova zajednice. Nadgrobni spomenik se postavlja po isteku ŠIVA (sedam dana), ŠELOŠIM (trideset dana) ili nakon dvanaest mjeseci poslije smrti sahranjene osobe. Jedan tipični jevrejski običaj odnosi se na “sahranjivanje” oštečenih i dotrajalih knjiga i spisa u zasebne rake tzv. GENIZE, što je zabilježeno i na ovom groblju l6, a čijom se prigodom održavala svečanost uz tradicionalnu muziku.
Staro jevrejsko groblje u Sarajevu jedno je od najvrijednijih memorijalnih kompleksa Starog kontinenta.
Ono svjedoči o bosanskohercegovačkoj posebnosti i kulturno-historijskom naslijeđu ove zemlje, kaže predsjedavajuća Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH.
Ministarstvo vanjskih poslova Njemačke je za ovaj projekat obezbijedilo više od 50.000 KM.
Jevrejsko groblje u Sarajevu predstavlja svojevrsni dokument o određenim aspektima života Sefarda, a kasnije i Aškenaza u bh. prijestolnici. Zbog svojih specifičnosti i vrijednosti, Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH donijela je 2004. godine odluku o proglašenju Grobljanske cjeline - Jevrejskog groblja u Sarajevu nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
„Ovo je spomenik koji dokazuje naše dugo trajanje i naš tolerantan život i suživot ovdje sa svima ostalima. Ovo groblje nikada u svojoj dugoj istoriji, pa čak ni za vrijeme Drugog svjetskog rata, za vrijeme nacističke okupacije nije bilo oštećeno, sve do naših posljednjih sukoba od 1992. do 1995., kad je imalo tu nesreću da se nađe na prvoj liniji i da bude teško bombardovano, minirano i dobrim dijelom razrušeno“, naveo je Finci.
Wikipedia:
Groblje je nastalo uz srednjovjekovnu nekropolu stećaka na lokalitetu Borak uz stari kamenolom na Šatoriji iz koga je vađen kamen kako za srednjovijekovne stećke, tako i za jevrejske nadgrobnike. Sefardi na ovom prostoru stvaraju jedinstvene nadgrobnike kakvih, po njihovim domomorfnim oblicima i simboličkoj motivici, nema među jevrejskim spomenicima nigdje u svijetu.[2] U sklopu groblja nalaze se i grobljanska kapela, spomen-kosturnica iz 1952. godine, spomenik žrtvama ustaškog terora, aškenaska kosturnica iz 1962. godine, spomen-kosturnica uz aškenasku kosturnicu, česma i ograda. Sve zajedno kao grobljanska cjelina je proglašeno Nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine 2. septembra 2004. godine.[3]
Najstariji sačuvani nadgrobni spomenik na ovom groblju pripada prvom sarajevskom rabinu. Na prsima njegovog stećka piše:
Samuel Baruh, 1630-1650. Nadgrobni kamen pravednika.
Pored njega, ispod 3.850 spomenika počivaju porodice: Abinun, Albahari, Altarac, Atijas, Baruh, Daniti, Danon, Finci, Gaon, Kabiljo, Kajon, Kalderon, Kamhi, Katan, Konforti, Kunorti, Levi, Maestro, Montilja, Ovadija, Ozmo, Pardo, Pesah, Pinto, Salom. A najveći i najteži spomenik pripada pokojnom Samuelu Pinti. Tu je i spomenik jednom od najvećih pisaca bosanskohercegovačke književnosti, Isaku Samokovliji.
