Bez neophodnih promjena, i daljnjim odbijanjem donošenja savremenog demokratskog ustava, odgađa se i svaka realna mogućnost, kako same integracije države BiH u Evropsku uniju, tako i njenog napretka i jačanja u svakom smislu, zaključak je tribine u organizaciji Vijeća Kongresa bošnjačkih intelektualaca (VKBI).
Država Bosna i Hercegovina je prema Ustavu Bosne i Hercegovine – Aneksu 4 Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini određena kao demokratska i pravna država sa slobodnim i demokratskim izborima (čl. 1.2 Ustava BiH). Država Bosna i Hercegovina se tada obavezala, da će osigurati najviši nivo međunarodno priznatih ljudskih prava i fundamentalnih sloboda (čl. 2.1 Ustava BiH). Upravo iz tog razloga, Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda je dobila specijalni status odredbom člana 2.2 Ustava Bosne i Hercegovine, kojim se nalaže direktna primjena Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda i njen prioritet nad svakim drugim pravom, uključujući tu i ustavno pravo.
Na koncu tribine profesorica Sadiković je zaključila da Država Bosna i Hercegovina mora iskoristiti direktnu primjenu Evropske konvencije i njenu supremaciju nad svakim pravom u BiH (čl. 2.2 Aneksa 4 DMS), te konačno, uz pomoć svih prisutnih aktera, Visokog predstavnika medjunarodne zajednice u BiH, Specijalnog predstavnika Evropske unije u BiH, Komisije za demokraciju putem prava (Venecijanske komisije), te svih prisutnih, kako regionalnih tako i međunarodnih organizacija, startuje na pravi način, putem kompletne a nikako parcijalne primjene Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda, te na taj način, ispravi sve dosadašnje nedosljednosti Aneksa 4 Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini – Ustava BiH.
Bez takvih neophodnih promjena, i daljnjim odbijanjem donošenja savremenog demokratskog ustava, odgađa se i svaka realna mogućnost, kako same integracije države BiH u Evropsku uniju, tako i njenog napretka i jačanja u svakom smislu.
Ključno u svemu, jeste, insistiranje na zaštiti ljudskih prava Evropske konvencije o ljudskim pravima i zaštite države, u mjeri u kojoj ona štiti ljudska prava i temeljne slobode (čl. 15 Evropske konvencije). Namjera je bila, da se svi građani u BiH na međunarodnom planu, dovedu u jednaku poziciju prema državi i vlasti, te da se, posebno, tim putem, prevladaju svi antagonizmi, koji su nastali usljed rata i počinjenog genocida na teritoriji Bosne i Hercegovine, ali i skoro svih ustavnih rješenja koje je donio Dejtonski mirovni sporazum, i koji danas onemogućavaju državu Bosnu i Hercegovinu u njenom napredku.
Država Bosna i Hercegovina pristupa Vijeću Evrope 24.04.2002. godine, potpisujući Statut Vijeća Evrope, u kojem se egzaktno navodi, da „svaka članica Vijeća Evrope priznaje načelo, prema kojem svaka osoba pod njenom jurisdikcijom, mora uživati ljudska prava i temeljne slobode, te se obavezuje, da će iskreno i djelotvorno sarađivati na postizanju tog cilja“. Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava, činom ratifikacije u Parlamentu Bosne i Hercegovine (za razliku od Dejtonskog mirovnog sporazuma, koji nigdje nije ratificiran) oficijelno postaje u BiH „ustavni instrument evropskog pravnog poretka“. Na taj način, BiH je postala država ugovornica Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava, koja je prvi i osnovni uvjet za pristupanje neke države Evropskoj uniji (čl. 6 Ugovora o Evropskoj uniji). Također, Pariška povelja za novu Evropu (1991), direktno navodi, da je demokracija jedini način upravljanja našim državama, te da je u njenom temelju poštivanje ljudske osobe i vladavine prava.
Prijem države Bosne i Hercegovine u Vijeće Evrope nametnuo je, veliki broj obaveza, po kojima je BiH trebala postupiti, a upravo te obaveze su nametnule karakter ustavnih promjena u Bosni i Hercegovini. Najvažnije za Bosnu i Hercegovinu jeste, da su vlade evropskih zemalja odlučne, da „s istim stremljenjima i zajedničkim naslijeđem političkih tradicija, ideala, slobode i vladavine prava, preduzmu prve korake ka zajedničkom provođenju određenih prava navedenih u Univerzalnoj deklaraciji.“
Uvodničar na javnoj tribini je bila prof. dr. Lada Sadiković, redovni profesor Ustavnog prava Univerziteta u Sarajevu. Tribinu je moderirao generalni sekretar VKBI Emir Zlatar.
Na javnoj tribini profesorica Sadiković otvorila je nekoliko pitanja:
– Da li je Bosna i Hercegovina postupila po datim obavezama?
– Da li su vlade evropskih zemalja odlučne, da zajedničko naslijeđe političkih tradicija i ideala, slobode i vladavine prava, bez dvostrukih standarda, provedu u BiH?
– Da li je međunarodna zajednica ojačala princip vladavine prava ukidanjem Vrhovnog suda BiH, dovodeći sve njene građane u nejednakost pred zakonom?
– Da li se princip vladavine prava može sprovesti u državi „koja nije u stanju da ispunjava svoje međunarodne obaveze“ (Mišljenje Venencijanske komisije iz 2005)?
– Da li se princip vladavine prava može sprovesti u državi koja nema jaka i funkcionalna državna ministarstva, kao i iznimno snažnu i efikasnu vladu a ne Vijeće ministara?
– Da li se princip vladavine prava može sprovesti u državi, u kojoj je Vijeće Evrope donijelo desetine rezolucija, koje nisu ni pokušali sprovesti putem „poduzimanja akcije na zajedničkom planu“ (na pr. Rezolucija 1513 i zadnja Rezolucija VE od 24.01.2018)?
– Može li se govoriti o principu vladavine prava u državi, u kojoj sama Evropska unija u slučaju Bosne i Hercegovine, radi, najčešće, suprotno svojim političkim tradicijama, idealima, slobodi i vladavini prava“?
– Da li se princip vladavine prava može sprovesti u državi, gdje Vijeće Evrope istražuje kao projekat „dvije škole pod jednim krovom“, umjesto da takvu segregaciju odmah ukine Visoki predstavnik u BiH, koji ima ovlasti za to, i uspostavi adekvatno pravo na obrazovanje?
– Da li se princip vladavine prava tj pravna država mogu uspostaviti u državi, u kojoj se ne izvršavaju presude kako Ustavnog suda tako i Evropskog suda za ljudska prava u Strasbourgu, i a da to nikoga previše ne zabrinjava? Naprotiv, radi se suprotno principu hijerarhije pravnih akata.
– Da li se može govoriti o principu vladavine prava u državi, gdje se još uvijek implementira mir, 23 godine nakon završetka „tragičnog sukoba u regionu“ i sudski presuđenog genocida?
– Da li se princip vladavine prava može uspostaviti vođenjem „strukturiranog dijaloga“ koji do sada nije pružio nikakve rezultate, umjesto da Visoki predstavnik, putem ovlasti koje proizilaze iz Aneksa 10(čl. 1), ponovno uspostavi Vrhovni sud?
– Da li se o principu vladavine prava može govoriti u BiH, i pored izrazito lošeg zadnjeg izvještaja o napretku BiH, kojeg je sačinila Evropska komisija?
– Da li se o principu vladavine prava može govoriti u državi, gdje ne postoje naznake da je u posljednjih godinu dana unapređen zakonski i institucionalni okvir za borbu protiv korupcije” (Izvještaj transparency International)?
– I konačno, kako se o principu vladavine prava može govoriti u državi, koju svi svjetski indeksi stavljaju, na zadnje mjesto postignutog napretka, kako u Evropi tako i u svijetu (Indeks Svjetske banke, Legatum index, Fragilni index itd..)
Nažalost, iz mnoštva negativnih odgovora na postavljena pitanja, sasvim je jasno da je vladavina prava u Bosni i Hercegovini u velikoj mjeri suspendirana. Međutim paradoks je da u ovoj suspenziji nije odgovornost samo na domaćim vlastima, već i na OHR-u i Evropskoj komisji, prije svih. Dakle međunarodnoj zajednici.
